Kategoria obiektu:
- Nieczynna Królewska Salina
- Obecnie mieści się tu m.in. Muzeum o soli
Adres:Royal SaltworksGrande rue25610 Arc-et-senansFrancjahttps://www.salineroyale.com Lista UNESCO, rok wpisu: 1982 r. Królewskie Saliny w Arc-et-Senans
2009 r. wpis rozszerzono o Salins-les-Bains, obecny wpis brzmi „Od Wielkich Salin w Salins-les-Bains do Królewskich Salin w Arc-et-Senans”.
Najważniejsze informacje w telegraficznym skrócie:
Autor projektu i wykonawca:
Claude Nicolas Ledoux, wizjonerski architekt doby oświecenia. Warzelnia jest wyjątkowym przykładem architektury przemysłowej.
Czas powstania warzelni: lata 1775 – 79
Początki produkcji: 1775 r.
Zakończenie produkcji: 1895 r.
Wpisy do rejestrów i na listy zabytków:
1940 r. zakwalifikowano warzelnię do kategorii zabytków.
1982 r. wpis na Listę UNESCO
2009 r. wpis na Liście UNESCO rozszerzono o Salins-les-Bains, obecny wpis brzmi „Od Wielkich Salin w Salins-les-Bains do Królewskich Salin w Arc-et-Senans”.
Ciekawostki:
· Gabelle – znienawidzony podatek od soli
Sól była w przeszłości produktem potrzebnym, przede wszystkim do konserwowania żywności. Stąd też w 1286 r. we Francji nałożono na nią podatek nazywany gabelle. Podatek ten był tak bardzo niepopularny, że stał się nawet jednym z powodów wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Całkowicie podatek zniesiono w 1945 r.
· W Królewskich Salinach realizowano filmy:
- „La Morte-Saisona des amours” w reżyserii Pierre Kasta w 1961 r.
- telewizyjna adaptacja „Don Juana” w reżyserii Marcela Bluwala w 1965 r.
Opis miejsca:
Za panowania króla Ludwika XVI, w latach 1775 - 79 została zbudowana Królewska Warzelnia w Arc-et-Senans, niedaleko Besançon i Wielkiej Salinay w Salins-les-bains.
Wybór miejsca nie był przypadkowy – warzelnia powstała na skraju dużego kompleksu leśnego, który miał ją zaopatrywać w drewno. Solankę dostarczała Salins-les-Bains, specjalnie zbudowanym w tym celu podziemnym rurociągiem.
Wizjonerski projekt przemysłowy
Warzelnię zaprojektował i zbudował architekt – wizjoner Claude Nicolas Ledoux. Była ona pierwszym, dużym osiągnięciem architektury przemysłowej, odzwierciedlającym ideały Oświecenia. Rozległy, powstały na planie półkola kompleks industrialno-mieszkalny został zaprojektowany w celu racjonalizacji i hierarchizacji organizacji pracy. Wszystkie budynki miały swoje dokładnie zaplanowane i przemyślane miejsce. Na obrzeżach utworzonej na planie półokręgu warzelni umieszczone zostały domy mieszkalne przeznaczone do odpoczynku zaś bliżej centrum umiejscowiono reprezentacyjną siedzibę dyrekcji oraz pawilony przemysłowe. Kolejnym etapem było zbudowanie idealnego miasta, ale projekt ten nigdy nie został zrealizowany. Prawdopodobnie to rewolucja zablokowała budowę.
W uzasadnieniu wpisu na Listę UNESCO czytamy:
„Królewskie Saliny w Arc-et-Senans to pierwszy kompleks architektoniczny na taką skalę i o tym standardzie zaprojektowany jako miejsce pracy. Jest to pierwszy przypadek budowy fabryki z taką samą troską o jakość architektoniczną jak w przypadku pałacu lub ważnego budynku religijnego. Jest to jeden z rzadkich przykładów wizjonerskiej architektury. Warzelnia była sercem miasta idealnego, które Claude-Nicolas Ledoux wymyślił i zaprojektował wokół fabryki. Niedokończona utopijna architektura warzelni nadal przenosi jej pełne futurystyczne przesłanie”.
W okresie największej prosperity w warzelni produkowano 40 000 kwintali (1 kwintal= 100 kg) soli rocznie. Całość była eksportowana do Szwajcarii.
Produkcja została zakończona w 1895 r. Powodem była nierentowność, znacznie taniej uzyskiwano sól w ogrodach nadmorskich oraz protest mieszkańców przeciwko zanieczyszczeniu pobliskich studni.
Ratunek dla porzuconego dziedzictwa
Salina została opuszczona, wielokrotnie plądrowana a w 1918 roku pożar, spowodowany uderzeniem pioruna, zniszczył kaplicę. W 1927 r. Departament Doubs kupił warzelnię i rozpoczął prace konserwatorskie ratując ją przed całkowitym zniszczeniem.
W 1938 r. na terenie warzelni znajdował się obóz dla hiszpańskich uchodźców republikańskich. W październiku 1939 r., francuskie wojsko zainstalowało na dziedzińcu baterię przeciwlotniczą natomiast część budynków została zajęła przez jednostkę inżynierów. W czerwcu 1940 r. zamieszkały tu wojska niemieckie. W okresie od maja 1941 r. do września 1943 r. władze francuskie utworzyły tu obóz dla osób bez stałego adresu zamieszkania.
W 1996 r. miejsce przywrócono do dawnej świetności i udostępniono do zwiedzania oraz przeznaczono na działalność kulturalną.
Muzeum o soli w budynku dawnego dyrektora
W domu dyrektora, najbardziej reprezentacyjnym budynku saliny, otwarto muzeum, które w kilku salach prezentuje wystawy poświęcone: Królewskiej Salinie w Arc-et-Senans i historii produkcji soli z solanki transportowanej z Salins-les-Bains podziemnymi rurociągami, znaczeniu soli w życiu człowieka od przeszłości do teraźniejszości, miejscom występowania soli na świecie i różnym sposobom jej pozyskiwania, ważnym symbolicznym i rytualnym rolom soli oraz zastosowaniu soli i handlowi solą. W ostatniej sali na wystawie ‘Sól – białe złoto” zaprezentowano historyczną rolę soli od starożytności - kiedy była ona używana jako waluta, po rynek soli w czasach Ghandiego w latach 30. XX w. oraz związek między solą a podatkami. Przedstawiono historię niepopularnego podatku „Gabelle”, jego niesprawiedliwego charakteru i reakcji ludności na ten podatek.
Muzeum poświęcone wizjonerowi Ledoux
Tu też znalazło miejsce jedyne w Europie muzeum poświęcone architektowi Królewskiej Saliny Claude Nicolas Ledoux. Pokazano w nim około 60 modeli obiektów przez niego zaprojektowanych. Niektóre z nich nigdy nie zostały zrealizowane jak: miasto idealne w Chaux, cmentarz, dom rekreacji, szkoły, więzienia i budynki przemysłowe.
Opracowano na podstawie:
https://www.salineroyale.com
http://whc.unesco.org/en/list/203
https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Saltworks_at_Arc-et-Senans
_topImage.jpg)
