Poznaj zamek

Dlaczego Żupny?

Żupa oznaczała dawniej kopalnię, a Zamek Żupny od końca XIII wieku stanowił siedzibę największego i najbardziej dochodowego przedsiębiorstwa w dziejach Polski – Żup Krakowskich. W skład Żup wchodziły kopalnie soli w Wieliczce i Bochni oraz warzelnie soli. O wartości produkowanej soli świadczy fakt, że uzyskiwano stąd nawet 1/3 dochodów królewskich w XIV wieku. Ogromne znacznie Zamku zostało docenione wpisem na listę UNESCO w 2013 roku, jedynego tego rodzaju kompleksu w Europie.

Centrum codziennego życia

O poranku z zamkowej wieży, grą na dudach (w późniejszym okresie na trąbce), zwoływano górników do pracy. Z magazynów, przed rozpoczęciem pracy, wydzielano narzędzia i łój, potrzebny do oświetlania kopalni. Tutaj górnicy otrzymywali wynagrodzenia, a także posiłki – w kuchni żupnej, która była pierwszą pracowniczą stołówką w Polsce. Zatrudnieni urzędnicy tworzyli niezbędną dokumentację finansową i techniczną - w tym unikatowy zestaw map obu kopalni. W Zamku dobijano targów solnych - kupcy opłacali sól, którą potem mogli odebrać przy szybach wydobywczych. W zamku mieścił się sąd, więzienie i kaplica, a także mieszkania najważniejszych żupnych urzędników i kapelana, który w XVII wieku rezydował w wieży ponad lochem więzienny. W czasach austriackich Zamek po raz pierwszy zaczął służyć turystom, tu bowiem sprzedawano bilety wstępu do Kopalni Soli. W zamkowym archiwum zgromadzono bezcenny księgozbiór oraz zbiór kartograficzny. Co istotne dokumentacja ta, powstała w znacznej mierze właśnie w Zamku, jako owoc kilkusetletniego zarządzania Żupami Krakowskimi.

Apartament dla Marysieńki

Zamek pamięta coroczne wizyty polskich monarchów w średniowieczu. Dostojni goście pojawiali się też licznie w późniejszych czasach. Dla królowej Marii Kazimiery Sobieskiej urządzono nawet apartament z ubikacją, aby mogła wygodnie przenocować w 1683 roku, kiedy jej słynny małżonek powracał po odniesieniu zwycięstwa nad Turkami pod Wiedniem.

W czasach Kazimierza Wielkiego zamek znacznie powiększono i przebudowano, wykorzystując cegłę i kamień. W dobie odrodzenia, z pomocą włoskich architektów, przeobrażono Zamek w rezydencję renesansową. Najbardziej reprezentacyjny był Dom Pośród Żupy. Na parterze znajdowała się w nim „izba Grodzka” o sklepieniu żebrowym wspartym na jednym filarze, a powyżej „Sala królewska”, ozdobiona herbami królewskimi i malowanym pocztem polskich władców. Budynek ten łączył się z drugim budynkiem, przez wielką salę, w której znajdowała się galeria 24 portretów żupników, czyli zwierzchników krakowskich żup solnych. Przebudowy w okresie zaborów zatarły ślady dawnej świetności, ale zamek był nadal ważnym centrum administracyjnym w strukturze państwa austriackiego i mieszkał w nim naczelny zarządca saliny. Z tego czasu pozostała ogromna kasa pancerna, ważąca około 1,5 tony, którą zakupiła salina we Lwowie w 1910 roku. Kompleks zamkowy pozostawał siedzibą zarządu solnego przedsiębiorstwa do 1945 roku, kiedy bomby lotnicze zrujnowały jego część środkową. Została ona odbudowana wraz z Salą Gotycką po wojnie.

Na wystawach stałych można zobaczyć kilkaset solniczek, które powstały w słynnych wytwórniach całego świata. Najstarsze z nich przenoszą zwiedzających w czasy dworskich uczt, bowiem są to klejnoty gotyckie, wydrążone w ozdobnych kamieniach agatowych, oprawionych w złocone srebro.

Zegarmistrz na Zamku

Z początkiem XVI wieku pojawiają się częste wzmianki o zegarmistrzu i naprawie zegara. W jednym ze źródeł odnotowano, że już wówczas zamek posiadał mechaniczny zegar wieżowy nad budynkiem „Domu Pośród Żupy”, czyli wcześniej niż wieża ratuszowa 
w Krakowie.

Pracownicy Zamku. Według opisu z 1518 roku

  • Szafarz, do jego obowiązków należała troska o całe gospodarstwo żupne. Szczególnie z myślą o tym, by przestrzegać zasad uczciwości i likwidować przejawy zła. Powinien on mieć na uwadze kuchnię razem z kucharzami, aby niczego z niej nie wynoszono. Był także obecny przy wydawaniu artykułów spożywczych, rozdzielaniu łoju i owsa. Poza tym nadzorował naprawę dróg oraz prace budowlane.
  • Pisarz, który miał zgodnie z prawdą i uczciwością odnotowywać i spisywać to, co zrobili inni urzędnicy.
  • Piwniczny, który odpowiadał za zakup dobrego piwa od towarników, staranie się o dzbany, szklanki, zastawę stołową, ręczniki oraz ścieranie ze stołów.
  • Kucharz z dwoma pomocnikami, którego zadaniem było utrzymanie kuchni w czystości i zwracanie uwagi, by nie miały miejsca straty w półmiskach i garnkach.
  • Palacz, jego obowiązkiem było palenie w piecu wieczorem, a uprzednio posprzątanie izby, zmywanie stołów każdego dnia, zapalanie lampy przed obrazem Matki Boskiej i gaszenie jej wieczorem.
  • Wrotny, do którego obowiązków należało siedzenie przy bramie i pilnowanie, by chłopi i starcy nie wynosili niczego, co należy do Żupy. Przy każdym obiedzie i wieczerzy powinien przynosić klucze podżupkowi.
  • Stróże, pilnowali zamku nocą, zmieniając się o północy. Poza tym pomagali też w kuchni przy skubaniu kogutów, znoszeniu drewna do ogniska, wyciąganiu wody ze studni, odnoszeniu piwa do piwnicy.
  • Leśny, czuwał nad tym, aby woźnicy dbali należycie o wszystkie konie i nie chodzili wieczorami do karczmy, celem uprawiania gry w kości. Ponadto miał zmuszać służbę do wcześniejszego wstawania póki stosownie do warunków pory roku wyjeżdżają wcześnie końmi, czy to do lasu po drewno czy też po siano.

Uzbrojenie Zamku

Inwentarz z 1581 roku podaje informacje o ilości uzbrojenia zamku. Jest to stosunkowo niewielka liczba, na którą składały się 2 działka polowe, 34 włócznie i 12 siekier. Reszta prawdopodobnie znajdowała się w basztach. W tej położonej na terenie kompleksu zamkowego na pierwszym piętrze urządzono pomieszczenie dla strażników, w którym przebywali oni 
w przerwach między obchodzeniem murów, a w czasie zagrożenia służyło ono dla broniącej się załogi.

X
pliki cookies

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Istnieje możliwość wyłączenia cookies za pomocą ustawień przeglądarki.