Bachmistrz
Bachmistrz
Bachmistrz (niem. Bergmeister) – w średniowieczu urząd górniczy, podlegający bezpośrednio królowi. Przywileje na bachmistrzostwo, zwane także magistratus montium, miały charakter dziedziczny. Pierwotnie bachmistrz pełnił rolę inwestora finansującego drążenie nowych szybów oraz prowadzenie prac poszukiwawczych pod ziemią. Odpowiadał za stan techniczny otwieranych wyrobisk i instalowanych w nich urządzeń górniczych. W zamian za poniesione nakłady otrzymywał tzw. berkrecht – stały czynsz wieczysty od wydobywanej soli. Pod koniec XIV wieku, w związku z połączeniem pól górniczych poszczególnych szybów, urząd ten przekształcono w stanowisko organizatora prac poszukiwawczych i eksploatacyjnych w całej kopalni. Kierownictwo nad robotami podziemnymi przejęli sztygarzy, a zabezpieczenie wyrobisk powierzono cieślom.
Kłapeć
Kłapeć
prostopadłościenna, duża bryła soli odbijana przez górników od ściany przy pomocy klinów i kilofów, następnie dzielona na mniejsze formy – bałwany. Proces odbijania kłapci prezentują rysunki Alfonsa Długosza - twórcy Muzeum.
Święta Barbara
Święta Barbara
męczennica, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego; Św. Barbarę jako patronkę dobrej śmierci czcili górnicy, hutnicy, marynarze, rybacy, żołnierze, kamieniarze oraz więźniowie. Współcześnie Św. Barbara uważana jest za patronkę górników, jednak wieliccy górnicy modlili się przede wszystkim do św. Kingi, św. Antoniego i św. Klemensa. Kult św. Barbary w Wieliczce szerzyli bednarze.
Bednarz
Bednarz
Największy i jeden z najstarszych cechów związanych z górnictwem solnym, który posiadał przywileje królewskie już od XV w. Bednarze wykonywali beczki do pakowania soli drobnej oraz konwie i wiadra do odwadniania kopalni. Cech bednarzy wielickich ufundował obraz św. Barbary w 1857 r. znajdujący się w ołtarzu głównym kościoła św. Klemensa.
Boczkowski Feliks
Boczkowski Feliks
(ur. 29 maja 1804 w Mikluszowicach koło Bochni, zm. 23 lipca 1855 w Wieliczce); doktor medycyny, pełnił funkcję lekarza salinarnego. Propagator balneologii (leczniczego wykorzystania właściwości soli). Zainicjował powstanie w 1838 r. nowoczesnego zakładu zdrojowego, w którym leczenie polegało na kąpielach solankowych, inhalacji i piciu wody mineralnej. Do upadku zakładu przyczyniły się burzliwe wydarzenia rewolucji krakowskiej w 1846 r. W 1843 r. wydał książkę O Wieliczce pod względem historyi naturalnej, dziejów i kąpieli, która jest pierwszą polską rozprawą naukową z zakresu lecznictwa solankowego (oparta na materiale klinicznym i wieloletnim doświadczeniu) oraz pierwszą monografią dziejów Wieliczki. Boczkowski zmarł niosąc pomoc chorym w czasie epidemii cholery.
Portrety: F. Boczkowskiego i jego żony Eleutery można oglądać w Zamku Żupnym w na wystawie dotyczącej historii miasta. W kościele św. Klemensa znajduje się jego popiersie i epitafium.
Źródło: Słownik biograficzny Wieliczan
Portrety: F. Boczkowskiego i jego żony Eleutery można oglądać w Zamku Żupnym w na wystawie dotyczącej historii miasta. W kościele św. Klemensa znajduje się jego popiersie i epitafium.
Źródło: Słownik biograficzny Wieliczan
Borlach Jan Gotfryd
Borlach Jan Gotfryd
(1687-1768); technik i geometra górniczy, administrator żup krakowskich. Urodzony w Dreźnie. Na terenie Saksonii odkrył solanki i uruchomił warzelnie soli. Z tej racji nazywany „ojcem saskich salin”. Sprowadzony do Wieliczki wsławił się podźwignięciem z zapaści gospodarczej nie tylko kopalni ale także miasta Wieliczki. Początkowo pełnił funkcje geometry (1717-24), a latach 1743-50 był administratorem żup krakowskich. Wzorując się na planach Marcina Germana, opracował w latach 1720-30 drugi komplet map miasta Wieliczki i trzech poziomów kopalni. J.G. Borlach był również inicjatorem licznych nowatorskich przedsięwzięć w dziedzinie eksploatacji, transportu, odwadniania, wentylacji i zabezpieczania wyrobisk. Jako pierwszy użył w pracach górniczych prochu strzelniczego oraz opracował i wprowadził instrukcję przeciwpożarową w 1747 r., którą można zobaczyć w komorze Russegger II.
Źródło: Słownik biograficzny Wieliczan
Źródło: Słownik biograficzny Wieliczan
Trybarz
Trybarz
(z niem. treiben, treiber = poganiać, poganiacz), dawny górnik obsługujący konie w kopalni. Do do ich obowiązków należało doglądanie, żywienie i pojenie koni, dbanie o porządek w stajniach i doprowadzanie do miejsc pracy. Szczególna odpowiedzialność spoczywała na trybarzach dolnych, opiekujących się końmi pracującymi pod ziemią. Obok wspomnianych podstawowych czynności, należało do nich opuszczanie koni szybami i praca z nimi przy transporcie soli i rumów skalnych
Określenie trybarz przetrwało w zaszeregowaniu pracowników kopalni aż do lat 60. XX w.
Oryginalne konne maszyny górnicze można oglądać m.in w komorze Modena.
Określenie trybarz przetrwało w zaszeregowaniu pracowników kopalni aż do lat 60. XX w.
Oryginalne konne maszyny górnicze można oglądać m.in w komorze Modena.
Trasa turystyczna
Trasa turystyczna
jedna z dwóch tras, obok Trasy Muzeum wchodzących w skład biletu do kopalni soli, składa się z ponad 20 komór, położonych na głębokościach od 64 do 135 metrów (poziomy I-III). Zwiedzanie rozpoczyna się zejściem lub zjazdem szybem Daniłowicza, zgłębionym w latach 1635-42.
Trasę Turystyczną stanowią chodniki, komory, podziemne kaplice (w tym kaplica św. Kingi), malownicze jeziorka, pochylnie i przejścia między poziomami o łącznej długości 2,2 km.
Szczególnym walorem trasy są efekty widokowe i przestrzenne sprawiające duże wrażenie na zwiedzających. Całość stanowi rodzaj dobrze skomponowanego skansenu górniczego, zaadaptowanego do celów turystycznych.
ZWIEDZANIE: OK. 1.5 GODZINY | TRASA 2.5 KM | GŁĘBOKOŚĆ 64-135 METRÓW
Trasę Turystyczną stanowią chodniki, komory, podziemne kaplice (w tym kaplica św. Kingi), malownicze jeziorka, pochylnie i przejścia między poziomami o łącznej długości 2,2 km.
Szczególnym walorem trasy są efekty widokowe i przestrzenne sprawiające duże wrażenie na zwiedzających. Całość stanowi rodzaj dobrze skomponowanego skansenu górniczego, zaadaptowanego do celów turystycznych.
ZWIEDZANIE: OK. 1.5 GODZINY | TRASA 2.5 KM | GŁĘBOKOŚĆ 64-135 METRÓW
Trasa Muzeum
Trasa Muzeum
Jest zwiedzana po przejściu Trasy Turystycznej, w ramach podstawowego biletu do kopalni soli. Trasę Muzeum, o długości ok. 1,5 km, tworzy w sumie 15 wystaw stałych, 2 rezerwaty górnicze, sala wystaw czasowych oraz multimedialna kaplica św. Jana Pawła II. W sumie 18 zabytkowych komór.
Komory muzealne utrzymane są w formie naturalnych wyrobisk górniczych, co podnosi niewątpliwie ich wartość historyczną i stanowi zarazem „surowy klimat” kopalni dla eksponowanych w nich urządzeń zabytkowych.
Łącznie Trasa Turystyczna z Trasą Muzeum stanowi ok. 2 % wszystkich wyrobisk kopalnianych.
ZWIEDZANIE: OK. 50 MIN. TRASA: 1.5 KM | GŁĘBOKOŚĆ: 135 METRÓW
Muzealne komory i znajdujące się w nich wystawy:
Komora Russegger V Żupy krakowskie – przedsiębiorstwo królewskie
Komora Russegger IV Urządzenia i sprzęt do transportu pionowego
Komora Russegger III Warzelnictwo solne i odwadnianie kopalni
Komora Russegger II Dawne urządzenia i sprzęt górniczy
Szerzyzna Sprzęt do transportu poziomego i pochylnianego
Komora Maria Teresa II Mechanizacja robót górniczych, turystyka w kopalni wielickiej, rezerwat górniczy
Komora Miejska Historia miasta górniczego Wieliczki
Komora Karol Lokomotywa elektryczna
Komora Maria Teresa IV Maszyna do transportu pionowego
Komora Maria Teresa III Geologia złóż soli kamiennej i siarki
Komora Modena Kierat do transportu pionowego
Komora Kraj Maszyny do transportu pionowego i pochylnianego
Komora Saurau Rezerwat górniczy
Komora Russegger VII Sacrum w dziedzictwie solnym
Komora Alfonsa Długosza Sala widowiskowa
Komora Aleksandrowice I Wystawa: Tradycje górnicze
Komora Aleksandrowice II multimedialna kaplica pw. św. Jana Pawła II
Komory muzealne utrzymane są w formie naturalnych wyrobisk górniczych, co podnosi niewątpliwie ich wartość historyczną i stanowi zarazem „surowy klimat” kopalni dla eksponowanych w nich urządzeń zabytkowych.
Łącznie Trasa Turystyczna z Trasą Muzeum stanowi ok. 2 % wszystkich wyrobisk kopalnianych.
ZWIEDZANIE: OK. 50 MIN. TRASA: 1.5 KM | GŁĘBOKOŚĆ: 135 METRÓW
Muzealne komory i znajdujące się w nich wystawy:
Komora Russegger V Żupy krakowskie – przedsiębiorstwo królewskie
Komora Russegger IV Urządzenia i sprzęt do transportu pionowego
Komora Russegger III Warzelnictwo solne i odwadnianie kopalni
Komora Russegger II Dawne urządzenia i sprzęt górniczy
Szerzyzna Sprzęt do transportu poziomego i pochylnianego
Komora Maria Teresa II Mechanizacja robót górniczych, turystyka w kopalni wielickiej, rezerwat górniczy
Komora Miejska Historia miasta górniczego Wieliczki
Komora Karol Lokomotywa elektryczna
Komora Maria Teresa IV Maszyna do transportu pionowego
Komora Maria Teresa III Geologia złóż soli kamiennej i siarki
Komora Modena Kierat do transportu pionowego
Komora Kraj Maszyny do transportu pionowego i pochylnianego
Komora Saurau Rezerwat górniczy
Komora Russegger VII Sacrum w dziedzictwie solnym
Komora Alfonsa Długosza Sala widowiskowa
Komora Aleksandrowice I Wystawa: Tradycje górnicze
Komora Aleksandrowice II multimedialna kaplica pw. św. Jana Pawła II
Skoczylas Władysław
Skoczylas Władysław
Władysław Skoczylas (ur. 4 kwietnia 1883 w Wieliczce, zm. 8 kwietnia 1934 w Warszawie), jeden z najwybitniejszych artystów II Rzeczypospolitej, wywodził się z rodziny sztygara kopalni soli w Wieliczce. Dzieciństwo i lata szkolne spędził w Bochni, studiował sztuki piękne w Wiedniu i Krakowie (1901-1906). Działał wtedy w konspiracyjnym, niepodległościowym Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Lata 1908-1918 spędził w Zakopanem, gdzie uczył rysunku w Szkole Przemysłu Drzewnego. Jednocześnie wiele podróżował i kontynuował studia w Paryżu (1910-11) i Lipsku (1913), gdzie zapoznał się z techniką drzeworytu. Okazało się to punktem zwrotnym w jego karierze artystycznej. Od 1913 roku drzeworyt dominował w jego twórczości i szybko związał się z jego nazwiskiem na stałe. Skoczylas sprawił, że technika ta (a wraz z nią szerzej – grafika) awansowała z funkcji służebnej, reprodukcyjnej, jaką pełniła do przełomu XIX/XX w. do roli równorzędnej z innymi dziedzinami sztuki. Drzeworyty sławiące postać Janosika, barwne życie górali, urodę Tatr złożyły się na teki „Zbójnicką” (1920) i „Podhalańską” (1922). Przywołując legendę miejsca i ludu drogiego Polakom z wszystkich zaborów, co więcej – czyniąc zeń symbol wolności w czasie wojny polsko-bolszewickiej – Skoczylas zyskał aprobatę daleko przekraczającą środowisko artystyczne. Słowem – stał się artystą popularnym.
Skoczylas przyczynił się do emancypacji grafiki nie tylko swoją indywidualną twórczością. Od 1918 roku osiadły w Warszawie, włączył się w kształtowanie życia artystycznego odrodzonego państwa jako pedagog, kolejno na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej (1918-1920), w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych (1920-1922) i Szkole Sztuk Pięknych (od 1932 Akademii), gdzie prowadził Katedrę Grafiki od 1923 do śmierci w 1934 roku. Z jego pracowni wywodziła się większość członków Stowarzyszenia Artystów Grafików „Ryt”, które od pierwszej wystawy w 1926 aż do wybuchu II wojny światowej nadawało ton sprawom grafiki w kraju i – poprzez liczne wystawy – za granicą. Owocem tej aktywności i pozycji, jaką zdobył polski drzeworyt w świecie stały się dwie edycje Międzynarodowej Wystawy Drzeworytów w Warszawie w 1933 i 1936 roku. Wcześniej, w latach 1930-31 Skoczylas pełnił funkcję dyrektora Departamentu Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, która de facto – wobec nieistnienia resortu kultury – była godnością rangi ministerialnej. Jednak ukoronowaniem jego działalności na polu organizacji życia artystycznego było doprowadzenie w 1930 roku do powstania Instytutu Propagandy Sztuki, prekursora dzisiejszych centrów sztuki współczesnej.
Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka posiada największe zbiory Skoczylasa w Polsce.
Skoczylas przyczynił się do emancypacji grafiki nie tylko swoją indywidualną twórczością. Od 1918 roku osiadły w Warszawie, włączył się w kształtowanie życia artystycznego odrodzonego państwa jako pedagog, kolejno na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej (1918-1920), w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych (1920-1922) i Szkole Sztuk Pięknych (od 1932 Akademii), gdzie prowadził Katedrę Grafiki od 1923 do śmierci w 1934 roku. Z jego pracowni wywodziła się większość członków Stowarzyszenia Artystów Grafików „Ryt”, które od pierwszej wystawy w 1926 aż do wybuchu II wojny światowej nadawało ton sprawom grafiki w kraju i – poprzez liczne wystawy – za granicą. Owocem tej aktywności i pozycji, jaką zdobył polski drzeworyt w świecie stały się dwie edycje Międzynarodowej Wystawy Drzeworytów w Warszawie w 1933 i 1936 roku. Wcześniej, w latach 1930-31 Skoczylas pełnił funkcję dyrektora Departamentu Sztuki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, która de facto – wobec nieistnienia resortu kultury – była godnością rangi ministerialnej. Jednak ukoronowaniem jego działalności na polu organizacji życia artystycznego było doprowadzenie w 1930 roku do powstania Instytutu Propagandy Sztuki, prekursora dzisiejszych centrów sztuki współczesnej.
Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka posiada największe zbiory Skoczylasa w Polsce.
Statut Żup Krakowskich
Statut Żup Krakowskich
Ordynacja została spisana w 1368 roku na polecenie króla Kazimierza Wielkiego przez Dymitra z Klecia, ówczesnego podskarbiego dworu krakowskiego. Statut regulował zasady wydobycia i sprzedaży soli oraz zarządzania kopalniami i warzelniami soli w Wieliczce i Bochni (Żupami Krakowskimi). Nadawał moc prawną starym, zwyczajowym normom oraz wprowadzał nowe przepisy, mające poprawić funkcjonowanie żup i zwiększyć ich dochodowość. Został spisany na podstawie relacji składanych pod przysięgą przez starych pracowników żupy (żupników, podżupków, bachmistrzów, sztygarów i cieśli), co pozwala przypuszczać, że wymienione w niej niektóre stanowiska i przepisy istniały już wcześniej w pierwszej połowie XIV, a nawet pod koniec XIII w.
Jest to najstarszy zbiór w formie skodyfikowanej podstawowych zasad prawnych obowiązujących w kopalniach wielicko-bocheńskich już w średniowieczu, przedstawiający jednocześnie obraz ówczesnej gospodarki solnej w obydwu miejscowościach. Ordynacja reguluje szczegółowo stosunki własnościowe, warunki pracy w kopalniach, określa rodzaje i wielkość produktów solnych z uwzględnieniem cen ich sprzedaży oraz informuje o strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa, wyróżniając takie kategorie pracowników, jak urzędników żupnych, pracowników kopalni, warzelni i gospodarstwa żupnego. Akt ten, uzupełniony pozostałymi przekazami średniowiecznymi, stanowi więc ważne źródło poznania dziejów salin krakowskich w XIV-XV w.
Jest to najstarszy zbiór w formie skodyfikowanej podstawowych zasad prawnych obowiązujących w kopalniach wielicko-bocheńskich już w średniowieczu, przedstawiający jednocześnie obraz ówczesnej gospodarki solnej w obydwu miejscowościach. Ordynacja reguluje szczegółowo stosunki własnościowe, warunki pracy w kopalniach, określa rodzaje i wielkość produktów solnych z uwzględnieniem cen ich sprzedaży oraz informuje o strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa, wyróżniając takie kategorie pracowników, jak urzędników żupnych, pracowników kopalni, warzelni i gospodarstwa żupnego. Akt ten, uzupełniony pozostałymi przekazami średniowiecznymi, stanowi więc ważne źródło poznania dziejów salin krakowskich w XIV-XV w.
Szafarz
Szafarz
najważniejszy spośród pracowników Zamku Żupnego. Nadzorował zakupy materiałów, ich wydawanie: rozdzielał łój i owies, kupował żywność do kuchni żupnej. Czuwał nad stanem dróg oraz opiekował się budynkami żupnymi.
Według Opisu żupy wielickiej i bocheńskiej z 1518 r. do obowiązków szafarza należała:
troska o gospodarstwo żupne i wszystko, co się z tym wiąże mianowicie: w jakim porządku się je utrzymuje, szczególnie z myślą o tym, by przestrzegać zasad uczciwości, a likwidować przejawy zła i donoszenie o wszystkim podżupkowi. Powinien on mieć na uwadze kuchnię razem z kucharzami, aby niczego z niej nie wynoszono oraz przypilnować odbioru produktów żywnościowych od towarników.
Według Opisu żupy wielickiej i bocheńskiej z 1518 r. do obowiązków szafarza należała:
troska o gospodarstwo żupne i wszystko, co się z tym wiąże mianowicie: w jakim porządku się je utrzymuje, szczególnie z myślą o tym, by przestrzegać zasad uczciwości, a likwidować przejawy zła i donoszenie o wszystkim podżupkowi. Powinien on mieć na uwadze kuchnię razem z kucharzami, aby niczego z niej nie wynoszono oraz przypilnować odbioru produktów żywnościowych od towarników.
BRAK WYNIKÓW
_listPage.JPG)
