Dlaczego kopalnia soli jest na liście UNESCO?
Idea Dziedzictwa UNESCO zrodziła się w 1972 roku, gdy Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) opracowała i przyjęła do realizacji dokument pod nazwą Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Głównym celem tego przedsięwzięcia było zachęcenie społeczności międzynarodowej do ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i przekazania przyszłym pokoleniom bezcennych obiektów, stanowiących niepodzielny dorobek całej cywilizacji i wspólne dziedzictwo ludzkości.
W czerwcu 1978 roku kopalnia wielicka uzyskała wstępną akceptację ze strony władz UNESCO, które zwróciły się do kierownictwa Kopalni Soli i Muzeum Żup Krakowskich o przygotowanie szczegółowej dokumentacji obiektu. Opracowano stosowny wniosek definiujący główne walory 700-letniej kopalni jako pomnika przyrody i pracy ludzkiej. Opracowano stosowny wniosek definiujący główne walory 700-letniej kopalni jako pomnika przyrody i pracy ludzkiej.
Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce stanowi jedyny obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o łącznej długości ok. 300 km usytuowane na 9–ciu poziomach, sięgających do głębokości 327 m, ilustrują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. Unikalna kolekcja górniczych konstrukcji, urządzeń i narzędzi wewnątrz kopalni przedstawia w naturalnym środowisku systemy eksploatacji złoża solnego, zabezpieczenia wyrobisk, transportu urobku solnego oraz odwadniania, wentylacji i oświetlenia kopalni. Znajdują się tu także zabytki związane z rozwojem warzelnictwa, którego początki na tym obszarze sięgają czasów prehistorycznych (neolit). Do niespotykanych w skali światowej należą obiekty sztuki górniczej reprezentowane przez rzeźby w soli i całe kaplice podziemne z bogatym wystrojem wnętrz.
Przygotowana przez grupę pracowników kopalni i muzeum dokumentacja uzyskała poparcie Ministerstwa Kultury i Sztuki, a na konferencji w Paryżu przedstawił ją prof. Krzysztof Pawłowski. Tak powstała Pierwsza Międzynarodowa Lista Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego obejmująca 12 obiektów, na której miejsce znalazła wielicka kopalnia i zabytkowe centrum Krakowa, zatwierdzona na konferencji w Waszyngtonie w dniu 8 września 1978 roku. Aktualnie lista znacznie się powiększyła; obecnie obejmuje ponad 1000 obiektów na świecie, w tym 17 z terenu Polski. Są wśród nich zespoły architektoniczne, krajobrazy i rezerwaty.
W roku 2013 historia dopisała kolejny rozdział. Na Listę Światowego Dziedzictwa dołączył Zamek Żupny i Kopalnia Soli Bochnia, co zaowocowało zmianą nazwy wpisu na Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni. W przeszłości obie kopalnie oraz ich centrum dowodzenia - Zamek Żupny, stanowiły integralną część królewskiego przedsiębiorstwa solnego - Żup Krakowskich. Było to najbardziej dochodowe i najdłużej działające przedsiębiorstwo w dziejach Polski. Zamek pełnił przede wszystkim funkcje gospodarcze i administracyjne dla górniczego przedsiębiorstwa. Tutaj zatrudnieni urzędnicy tworzyli niezbędną dokumentację finansową i techniczną, w tym unikatowy zestaw map obu kopalni. Z wieży zamkowej zwoływano górników do pracy, z jego magazynów – przed rozpoczęciem codziennej pracy – wydzielano narzędzia i łój potrzebny do oświetlania kopalni. W zamku kupcy opłacali sól, którą potem mogli odebrać przy szybach wydobywczych.
Polskie zabytki na Liście UNESCO:
Status obiektu Światowego Dziedzictwa zobowiązuje państwo, na terenie którego znajduje się zabytkowy zespół, do jego ochrony. Natomiast, gdy w razie zagrożenia wskutek klęski żywiołowej, wojny, zanieczyszczenia środowiska lub braku funduszy, zaczyna on ulegać zniszczeniu, państwa-strony porozumienia zobowiązane są, w miarę swoich możliwości, do organizowania pomocy. Aktualnie sygnatariuszami konwencji są 174 spośród 192 krajów świata. Przynależność do Listy Światowego Dziedzictwa dodaje prestiżu wpisanym obiektom, popularyzuje je w świecie i przyciąga turystów.
Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce stanowi jedyny obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o łącznej długości ok. 300 km usytuowane na 9–ciu poziomach, sięgających do głębokości 327 m, ilustrują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. Unikalna kolekcja górniczych konstrukcji, urządzeń i narzędzi wewnątrz kopalni przedstawia w naturalnym środowisku systemy eksploatacji złoża solnego, zabezpieczenia wyrobisk, transportu urobku solnego oraz odwadniania, wentylacji i oświetlenia kopalni. Znajdują się tu także zabytki związane z rozwojem warzelnictwa, którego początki na tym obszarze sięgają czasów prehistorycznych (neolit). Do niespotykanych w skali światowej należą obiekty sztuki górniczej reprezentowane przez rzeźby w soli i całe kaplice podziemne z bogatym wystrojem wnętrz.
Przygotowana przez grupę pracowników kopalni i muzeum dokumentacja uzyskała poparcie Ministerstwa Kultury i Sztuki, a na konferencji w Paryżu przedstawił ją prof. Krzysztof Pawłowski. Tak powstała Pierwsza Międzynarodowa Lista Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego obejmująca 12 obiektów, na której miejsce znalazła wielicka kopalnia i zabytkowe centrum Krakowa, zatwierdzona na konferencji w Waszyngtonie w dniu 8 września 1978 roku. Aktualnie lista znacznie się powiększyła; obecnie obejmuje ponad 1000 obiektów na świecie, w tym 17 z terenu Polski. Są wśród nich zespoły architektoniczne, krajobrazy i rezerwaty.
W roku 2013 historia dopisała kolejny rozdział. Na Listę Światowego Dziedzictwa dołączył Zamek Żupny i Kopalnia Soli Bochnia, co zaowocowało zmianą nazwy wpisu na Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni. W przeszłości obie kopalnie oraz ich centrum dowodzenia - Zamek Żupny, stanowiły integralną część królewskiego przedsiębiorstwa solnego - Żup Krakowskich. Było to najbardziej dochodowe i najdłużej działające przedsiębiorstwo w dziejach Polski. Zamek pełnił przede wszystkim funkcje gospodarcze i administracyjne dla górniczego przedsiębiorstwa. Tutaj zatrudnieni urzędnicy tworzyli niezbędną dokumentację finansową i techniczną, w tym unikatowy zestaw map obu kopalni. Z wieży zamkowej zwoływano górników do pracy, z jego magazynów – przed rozpoczęciem codziennej pracy – wydzielano narzędzia i łój potrzebny do oświetlania kopalni. W zamku kupcy opłacali sól, którą potem mogli odebrać przy szybach wydobywczych.
Polskie zabytki na Liście UNESCO:
- Stare Miasto w Krakowie (1978)
- Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni (1978, 2013 r.)
- Obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu (1979 r.),
- Białowieski Park Narodowy (1979 r.),
- Zabytkowe centrum Warszawy (1980 r.),
- Stare centrum Zamościa (1992 r.),
- Średniowieczna dzielnica Torunia (1997 r.),
- Zamek Zakonu Krzyżackiego w Malborku (1997 r.),
- Zespół Kulturowo-Krajobrazowy Kalwarii Zebrzydowskiej (1999 r.),
- Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (2001 r.).
- Drewniane kościoły południowej Małopolski – Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa (2003 r.)
- Park Mużakowski (2004 r.)
- Hala Stulecia we Wrocławiu (2006 r.)
- Dopisanie Kopalni Soli w Bochni oraz Zamku Żupnego (2013 r.)
- Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat (2013 r.)
- Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi (2017 r.)
- Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego (2019 r.)
- Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy (2021 r.)
Status obiektu Światowego Dziedzictwa zobowiązuje państwo, na terenie którego znajduje się zabytkowy zespół, do jego ochrony. Natomiast, gdy w razie zagrożenia wskutek klęski żywiołowej, wojny, zanieczyszczenia środowiska lub braku funduszy, zaczyna on ulegać zniszczeniu, państwa-strony porozumienia zobowiązane są, w miarę swoich możliwości, do organizowania pomocy. Aktualnie sygnatariuszami konwencji są 174 spośród 192 krajów świata. Przynależność do Listy Światowego Dziedzictwa dodaje prestiżu wpisanym obiektom, popularyzuje je w świecie i przyciąga turystów.