Żupy Krakowskie – przedsiębiorstwo królewskie

Początki górniczej eksploatacji soli w Wieliczce i Bochni legenda łączy z osobą św. Kingi (1234-1292), toteż prezentację jednego z największych przedsiębiorstw produkcyjnych średniowiecznej Europy rozpoczyna wizerunek Świętej namalowany w 1892 roku przez Jana Matejkę. Święta jest bohaterką podań ludowych i legend, do których nawiązują rekwizyty na obrazie: pierścień wrzucony przez nią do kopalni soli na Węgrzech oraz zamieniony w góry, różaniec, który rzuciła za siebie podczas ucieczki przed Tatarami. Po śmierci męża, księcia Bolesława Wstydliwego (1279), założyła w Starym Sączu klasztor Klarysek i uposażywszy go przywilejem w roku 1280, mieszkała w nim, aż do śmierci. Także klasztor znalazł swe miejsce na obrazie.

Materiałem ilustracyjnym są m.in. dokument legata Idziego (ok. 1125 r., najstarszy wspominający o produkcji soli warzonej w Wieliczce), statut górniczy z 1368 r., Opis Żupy z 1518 r., obrazy Jana Matejki: Święta Kinga i Zjazd do kopalni góromistrza Seweryna Bethmana i żupnika Andrzeja Kościeleckiego w czasie pożaru w 1510 r., współczesna płaskorzeźba przedstawiająca Bolesława Wstydliwego wg Jana Matejki, przybory miernicze oraz modele wozów i statki rzeczne służące do transportu soli na powierzchni.

Na szczególną uwagę zasługuje komplet miedziorytów Wilhelma Hondiusa z najstarszymi planami kopalni z I poł. XVII w. ozdobionymi winietami – unikatowymi na skalę światową przedstawieniami prac górniczych na trzech poziomach kopalni i warzelniczych na powierzchni.

Przykładem arcydzieła wczesnorenesansowej sztuki złotniczej w Polsce jest róg Bractwa Kopaczy z 1534 r. ufundowany przez żupnika Seweryna Bonera. Symbolizuje bogactwo wielickiej kopalni i trud pracujących w niej górników.