Róg Kopaczy - arcydzieło epoki renesansu

róg kopaczy
Róg to unikatowe dzieło sztuki z epoki renesansu, symbolizujące bogactwo Żup Krakowskich. To jedyny tego rodzaju zabytek zachowany w Polsce – oryginalny róg tura, oprawiony w srebro, opracowane z dużą precyzją. Waży niemal trzy kilogramy. Został wykonany w roku 1534 w Krakowie, na zmówienie Seweryna Bonera, pełniącego wówczas urząd żupnika i jednocześnie wielkorządcy zamku krakowskiego. Podarowany górnikom wielickim.
Przedstawiona w podstawie klęcząca postać to górnik, wyobrażony na wzór antycznego Herkulesa. Odziany jest w pancerz, stylizowany na antyczny. Na swoich barkach dźwiga potężny róg. W ten sposób zaznaczono trud górników wielickich, przez stulecia wydobywających cenny kruszec, którym była sól.

Właściwy róg, ujęty w srebrne, dekoracyjne opaski, na których widnieją godło bractwa kopaczy wielickich oraz herby panujących w Polsce monarchów. Herb króla Zygmunta Starego to polski orzeł, przepasany literą „S”, a jego żony, królowej Bony – wąż rodu Sforców. Zobaczyć tam można także wygrawerowane herby fundatorów, czyli Seweryna Bonera – herb Bonarowa – oraz jego żony Jadwigi z Kościeleckich – herb Ogończyk. Na podstawie rogu widoczne są skały, rośliny a nawet pełzający wąż i jaszczurka. Róg to nie tylko znakomity przykład rzemiosła artystycznego to także cenna pamiątka historyczna. Zaliczał się do przedmiotów bractwa kopaczy zrzeszającego już od średniowiecza podstawową grupę pracowników kopalni.


Na co dzień był przechowywany w skrzyni brackiej lub w skarbcu wielickiego kościoła. Wyjmowano go na największe uroczystości i wówczas był noszony przez starszego bractwa, zawieszony na łańcuchu. Do dnia dzisiejszego można podobną tradycję obserwować w Krakowie z Kurem Bractwa Kurkowego.

Nie znamy bezspornie autora Rogu. Przypuszcza się, iż mógł nim być Andrzej Dürer, młodszy brat Albrechta Dürera, słynnego niemieckiego malarza i grafika doby renesansu. Wiadomo, że inny ich brat – Hans Dürer z Norymbergi – dekorował komnaty Zamku Królewskiego w Krakowie podczas renesansowej przebudowy, którą nadzorował Seweryn Boner. Stąd przypuszczenie, że srebrna oprawa rogu górników jest dziełem złotnika Andrzeja Dürera, który również mógł wtedy przybyć do Krakowa i wykonać zamówiony przez Bonera róg bracki.



Współcześnie, ta cenna pamiątka nadal często podróżuje. Jako znakomite dzieło europejskiej sztuki wczesnego renesansu był eksponowany na wystawach w Pekinie, Seulu, Wiedniu, Gandawie, Chicago, Filadelfii, Ottawie, Paryżu, Londynie, Krakowie, Niemczech oraz we Włoszech. Na co dzień prezentuje się w ekspozycji muzealnej w kopalni soli, czyli w dawnym miejscu pracy górników, dla których powstał.

Historia kradzieży rogu

15 września 1874 roku Polskę obiegła sensacyjna wiadomość o zniknięciu Rogu Bractwa Kopaczy. W „Dzienniku Polskim”, w dziale kroniki lokalnej, doniesiono o dokonanym przestępstwie i zwrócono się do Zarządu salin w Wieliczce o podanie szczegółów tej kradzieży. Jak się później okazało Róg ukradł z Zamku Żupnego syn zarządcy saliny Karol Leo i sprzedał go w Wiedniu. Tam nabył go od antykwariusza Salomon Rothschild znany bankier i finansista. Pomimo sprawnie prowadzonego śledztwa i szybkiego wyroku sądowego, na powrót Rogu do Wieliczki trzeba było czekać ponad 30 lat. Zgodnie z wolą Nathaniela Rothschilda, stało się to po jego śmierci - w 1905 roku. Cała sytuacja była bogato opisywana w polskiej prasie.
Czas powstania: 1534 r., miejsce powstania: Polska, Kraków, autor: Andreas Dürer?, materiał: róg, srebro. Dzieło wykonane jest z rogu tura ujętego w trzy, ażurowo zdobione, srebrne opaski, spoczywa on na barkach klęczącej postaci przypominającej mitycznego Herkulesa a całość umieszczona jest na podstawce. Herkules interpretowany jest jako wyobrażenie wykonującego ciężką pracę górnika, który przez stulecia wydobywał cenną sól. Sam róg mierzy 60 cm długości. Na srebrnych opaskach zaznaczono:  godło bractwa górniczego (narzędzia górnicze i róg), datę, herb króla Zygmunta Starego (polski orzeł z literą „S”), jego żony królowej Bony (wąż Sforzów) oraz Seweryna Bonera (Bonarowa) i  jego żony Jadwigi z Kościeleckich (Ogończyk). Na podstawie rogu można dostrzec precyzyjnie przedstawione szczegóły: skały, rośliny, a nawet pełzające węże i jaszczurkę. Wymiary: wysokość: 36 cm, szerokość: 47 cm, waga: 2,484 kg