Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka
Muzeum jest państwową instytucją kultury założoną w 1951 roku, której misją jest ochrona i popularyzacja bogatej historii wydobycia soli w Polsce, postrzeganej jako trwałe dziedzictwo ludzkości. Pomysł ocalenia kopalni soli w Wieliczce, pomnika przyrody i pracy polskich górników, podjął Alfons Długosz, wizjoner, społecznik i artysta, profesor wielickiego gimnazjum.
W 1966 r. – w ramach obchodów 1000 – lecia państwa polskiego – udostępniono ekspozycję zwiedzającym. Jest ona największym w Europie podziemnym muzeum (7481 m2 powierzchni). Przedstawia wszystkie aspekty działalności warzelniczej i górniczej prowadzonej w żupach krakowskich. Eksponaty prezentowane w zabytkowych wyrobiskach tworzą unikatowy górniczy skansen.
Tematyka i czasowe ramy badawcze, będące w zainteresowaniu pracowników Muzeum, są ogromne i bardzo zróżnicowane – sięgają miocenu (dla poznania genezy złoża solnego), a w badaniach archeologicznych neolitu (początki osadnictwa i warzelnictwa). W dziedzinie historii i kultury materialnej obejmuje okres od XIII – do końca XX w. i dotyczy roli i znaczenia gospodarki solnej w dziejach Polski, jej wpływu na rozwój miast Wieliczki i Bochni, dawnej i współczesnej techniki górniczej i technologii warzelniczej.
Zabytki muzealne gromadzone są w następujących zbiorach: Geologicznym, Archeologicznym, Techniki Górniczej, Kartografii, Sztuki, Etnografii, Archiwum (dokumenty, rękopisy, akta salinarne) i w tzw. Zbiorze Specjalnym (dawne fotografie, widokówki, dyplomy, druki okolicznościowe). Wymienione kolekcje wraz ze specjalistyczną biblioteką, szczegółową dokumentacją naukowo – techniczną wyrobisk wykonaną w kopalniach Wieliczki i Bochni oraz zbiorem mikrofilmów tworzą kompletną bazę źródłową do prowadzonych badań.
Niezwykle skomplikowanym i bardzo kosztownym zadaniem Muzeum jest utrzymanie w bezpiecznym stanie wyrobisk górniczych, jak również eksponowanych w nich zabytków, stale narażonych na mechaniczne oddziaływanie górotworu, zasolenie, wahania temperatury i wilgotności powietrza, zagrzybienie.
Szczególną wagę przywiązuje się w Muzeum do działalności edukacyjnej. Dzieciom i młodzieży szkolnej przybliża ten niezwykły zabytek i jego znaczenie poprzez pokazy, warsztaty, lekcje, prelekcje, konkursy a także imprezy plenerowe. Organizowane w miejscach niezwykłych – w Zamku Żupnym, na jego dziedzińcach, a także w ekspozycji podziemnej na głębokości 135 m pozostawiają niezapomniane wrażenia.
Kalendarium 1949-2021
ROK 1949
Alfons Długosz, pasjonat Wieliczki, wizjoner, społecznik i artysta na wieść o planach zasypania wielu cennych komór postanawia je ratować. Uzyskuje pomoc doświadczonego górnika Franciszka Krzeczkowskiego. Zaczynają penetrację Kopalni. Przemierzają nieznane, zapomniane, ciemne i niebezpieczne chodniki. To co znajdują przechodzi ich najśmielsze oczekiwania.
ROK 1951
Po wielu miesiącach poszukiwań Długosz znajduje niezwykłe minerały, maszyny i urządzenia górnicze w tym słynne kieraty konne. Ta bezcenna kolekcja, zaowocuje w przyszłości wpisem Kopalni Soli na listę UNESCO. Obiekty prezentuje 2 grudnia 1951 roku, na pierwszej wystawie w komorze Warszawa. Daje to początek istnieniu Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
ROK 1958
Muzeum uzyskuje pozwolenie od Kopalni na ekspozycję zbiorów w 14 komorach na III poziomie. Prezentowane obiekty kieraty, maszyny – tworzą jedyną tego rodzaju kolekcję na świecie. W Muzeum prezentowane są także urządzenia górnicze i minerały oraz zbiory przekazane z dawnego muzeum salinarnego, m.in. Róg Bractwa Kopaczy, księgi zwiedzających kopalnię, mundury górnicze, obrazy Matejki, broń paradna. Kopalnia przekazuje Muzeum także archiwum i bibliotekę salinarną oraz cenny zbiór map górniczych.
ROK 1960
Na terenie zrujnowanego w czasie wojny Zamku Żupnego ruszają badania archeologiczne, kierowane od 1964 roku przez Antoniego Jodłowskiego, późniejszego Dyrektora Muzeum. W bezpośrednim sąsiedztwie Zamku udaje się odkryć najstarszy na ternie Wieliczki szyb górniczy z połowy XIII wieku.
ROK 1961
Muzeum uznano za instytucję centralną podporządkowaną Ministerstwu Kultury i Sztuki. Budowa Muzeum i unowocześnienie Trasy Turystycznej zostaje wpisane w plan 5 letni PRL. Kopalnia Soli wraz z Muzeum ma stać się wizytówką Polski dla zagranicznych turystów. Powstaje zespół budynków muzealnych z biurami i pracowniami.
ROK 1965
Muzeum zaczyna wydawać rocznik poświęcony historii solnictwa oraz tematyce kultury materialnej górnictwa "Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce". Do dziś wydano 36 tomów.
ROK 1966
Po latach intensywnych prac oraz we współpracy z najlepszymi architektami, artystami i osobistym nadzorem Długosza, w dniu 30 września, w roku milenium Polski, następuje uroczyste otwarcie Trasy Muzeum. W tym czasie należy do najnowocześniejszych muzeów na świecie. Posiada supernowoczesną salę kinową wraz z futurystycznym wystrojem, kawiarenkę oraz bezcenne zabytki. Planowano także instalację audio-przewodnika, co znacznie wykraczało poza swoje czasy.
ROK 1975
Nowym Dyrektorem zostaje Roman Kędra, któremu udaje się m.in. zakupić i wyremontować, zrujnowany w czasie wojny, Zamek Żupny na potrzeby Muzeum.
ROK 1976
W rezultacie starań muzealników, wciąż pracująca Kopalnia Soli, zostaje objęta ochroną konserwatorską. Znaczna część wyrobisk zostaje wpisana do Krajowego Rejestru Zabytków. W 1978 r. wielickie podziemia zostają wpisane na I listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W uzasadnieniu komisja doceniła skompletowanie przez Muzeum jedynej na świecie kolekcji dawnych drewnianych machin wyciągowych, przodków maszyn parowych i elektrycznych.
ROK 1985
Po zniszczeniach wojennych udaje się odrestaurować i udostępnienić zwiedzającym „Dom pośród Żupy”, najstarszą budowlę Zamku Żupnego. Turyści oglądają wystawę dotyczącą dziejów miasta Wieliczka, wystawę solniczek, wystawę archeologiczną oraz wnętrza z okazałą Salą Gotycką.
ROK 1992
Nowym Dyrektorem zostaje prof. Antoni Jodłowski, doświadczony archeolog i muzealnik, związany z Muzeum od 1964 roku.
ROK 1996
Kończy się trwający od 1976 remont kompleksu Zamku. Turyści mogą zwiedzać całość założeń: trzy główne budynki, fragmenty murów średniowiecznej kuchni żupnej i basztę gotycką z XIV stulecia, a także rezerwat archeologiczny z górniczym szybem z poł. XIII wieku.
ROK 1998
Muzeum aktywnie wspiera osoby o szczególnych potrzebach. Rusza pierwszy plener artystów niepełnosprawnych w ekspozycji Muzeum w Kopalni i Zamku. W późniejszych latach organizowane są zajęcia w szpitalach i domach dziecka, dla osób niedowidzących oraz z niepełnosprawnością intelektualną, prowadzone w oparciu o konkretne działania, z wykorzystaniem rekwizytów i eksponatów.
ROK 2000
Muzeum staje się placówką aktywną w przestrzeni publicznej. Organizowany jest 700. kilometrowy spław soli barką po Wiśle, nawiązujący do czasów staropolskich, czy też wyprawa dawnym szlakiem solnym – konnym wozem z Wieliczki na Orawę. Po południowej Polsce jeździ solny autobus z mobilną wystawą muzealną. Pełną parą rusza nowoczesna oferta warsztatów dla dzieci i młodzieży w Zamku Żupnym i Kopalni.
ROK 2013
Bezcenny dla światowego dziedzictwa Zamek Żupny zostaje wpisany na Listę Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Komisja w uzasadnieniu doceniła ciągłość – 700 lat funkcjonowania zarządu solnego przedsiębiorstwa w jednym miejscu, a także wytwory myśli technologicznej, które powstawały w obrębie kompleksu.
ROK 2014
Udostępnienie nowych komór: jednej z nowoczesną multimedialną kaplicą pw. św. Jana Pawła II, drugą z wystawą poświęconą tradycjom górniczym z prezentacją górniczego umundurowania i broni paradnej. Komory odrestaurowano ze środków unijnych.
ROK 2016
Nowym Dyrektorem zostaje Jan Godłowski, doświadczony menadżer i historyk sztuki. Muzeum szybko wkracza na drogę pełną zmian, wyznaczonych przez śmiałe decyzje.
ROK 2017
Zakup budynku dawnego C.K Sądu powiatowego przy ul. Daniłowicza 12 na potrzeby nowej siedziby administracyjnej Muzeum. Umożliwia to przeniesienie dotychczasowej siedziby i zwolnienie biur znajdujących się w Zamku. Powstaje przestrzeń pod organizację nowoczesnej i dużej ekspozycji. Spełnia się marzenie wielu muzealników o potrzebie udostępnienia całego Zamku na potrzeby zwiedzających.
Zakup bezcennego porcelanowego zestawu przyprawowego z solniczkami - alegoriami 4 pór roku. Inwestycja wyznacza nowy kierunek dla tworzonej od 1975 roku kolekcji, skupiając się teraz na wyjątkowo cennych i unikalnych przedmiotach.
Dyrektor Jan Godłowski uzyskuje nadzór konserwatorski i stanowisko Konserwatora Zabytków Krakowskich Żup Solnych. Daje to możliwość kompleksowej ochrony zabytkowej tkanki kopalń Wieliczki i Bochni. W Muzeum rusza także projekt całościowej inwentaryzacji wyrobisk Kopalni Soli.
ROK 2018
Rusza I Międzynarodowa Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych. To pierwszy od lat wspólny projekt Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Kopalni Soli w Wieliczce i Kopalni Soli w Bochni - miejsc tworzących przez wieki Żupy Krakowskie. Wśród gości znaleźli się światowi eksperci m.in. Suay Aksoy – Prezydent ICOM; Peter Debrine – zarządzający kluczowymi projektami w UNESCO czy Barry Gamble – ekspert światowego dziedzictwa industrialnego.
ROK 2021
Zaczyna się remont przystosowujący Zamek Północny do nowej, dużej wystawy stałej „Solny klejnot w koronie”. Przygotowana koncepcja obejmuje całość założeń Zamku Żupnego. Zamek stanie się miejscem z nowoczesną ekspozycją nastawioną na możliwość poznania dawnych dziejów soli, a także przestrzenią dużych wystaw czasowych. Muzeum wkracza w nową erę.
Alfons Długosz, pasjonat Wieliczki, wizjoner, społecznik i artysta na wieść o planach zasypania wielu cennych komór postanawia je ratować. Uzyskuje pomoc doświadczonego górnika Franciszka Krzeczkowskiego. Zaczynają penetrację Kopalni. Przemierzają nieznane, zapomniane, ciemne i niebezpieczne chodniki. To co znajdują przechodzi ich najśmielsze oczekiwania.
ROK 1951
Po wielu miesiącach poszukiwań Długosz znajduje niezwykłe minerały, maszyny i urządzenia górnicze w tym słynne kieraty konne. Ta bezcenna kolekcja, zaowocuje w przyszłości wpisem Kopalni Soli na listę UNESCO. Obiekty prezentuje 2 grudnia 1951 roku, na pierwszej wystawie w komorze Warszawa. Daje to początek istnieniu Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
ROK 1958
Muzeum uzyskuje pozwolenie od Kopalni na ekspozycję zbiorów w 14 komorach na III poziomie. Prezentowane obiekty kieraty, maszyny – tworzą jedyną tego rodzaju kolekcję na świecie. W Muzeum prezentowane są także urządzenia górnicze i minerały oraz zbiory przekazane z dawnego muzeum salinarnego, m.in. Róg Bractwa Kopaczy, księgi zwiedzających kopalnię, mundury górnicze, obrazy Matejki, broń paradna. Kopalnia przekazuje Muzeum także archiwum i bibliotekę salinarną oraz cenny zbiór map górniczych.
ROK 1960
Na terenie zrujnowanego w czasie wojny Zamku Żupnego ruszają badania archeologiczne, kierowane od 1964 roku przez Antoniego Jodłowskiego, późniejszego Dyrektora Muzeum. W bezpośrednim sąsiedztwie Zamku udaje się odkryć najstarszy na ternie Wieliczki szyb górniczy z połowy XIII wieku.
ROK 1961
Muzeum uznano za instytucję centralną podporządkowaną Ministerstwu Kultury i Sztuki. Budowa Muzeum i unowocześnienie Trasy Turystycznej zostaje wpisane w plan 5 letni PRL. Kopalnia Soli wraz z Muzeum ma stać się wizytówką Polski dla zagranicznych turystów. Powstaje zespół budynków muzealnych z biurami i pracowniami.
ROK 1965
Muzeum zaczyna wydawać rocznik poświęcony historii solnictwa oraz tematyce kultury materialnej górnictwa "Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce". Do dziś wydano 36 tomów.
ROK 1966
Po latach intensywnych prac oraz we współpracy z najlepszymi architektami, artystami i osobistym nadzorem Długosza, w dniu 30 września, w roku milenium Polski, następuje uroczyste otwarcie Trasy Muzeum. W tym czasie należy do najnowocześniejszych muzeów na świecie. Posiada supernowoczesną salę kinową wraz z futurystycznym wystrojem, kawiarenkę oraz bezcenne zabytki. Planowano także instalację audio-przewodnika, co znacznie wykraczało poza swoje czasy.
ROK 1975
Nowym Dyrektorem zostaje Roman Kędra, któremu udaje się m.in. zakupić i wyremontować, zrujnowany w czasie wojny, Zamek Żupny na potrzeby Muzeum.
ROK 1976
W rezultacie starań muzealników, wciąż pracująca Kopalnia Soli, zostaje objęta ochroną konserwatorską. Znaczna część wyrobisk zostaje wpisana do Krajowego Rejestru Zabytków. W 1978 r. wielickie podziemia zostają wpisane na I listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W uzasadnieniu komisja doceniła skompletowanie przez Muzeum jedynej na świecie kolekcji dawnych drewnianych machin wyciągowych, przodków maszyn parowych i elektrycznych.
ROK 1985
Po zniszczeniach wojennych udaje się odrestaurować i udostępnienić zwiedzającym „Dom pośród Żupy”, najstarszą budowlę Zamku Żupnego. Turyści oglądają wystawę dotyczącą dziejów miasta Wieliczka, wystawę solniczek, wystawę archeologiczną oraz wnętrza z okazałą Salą Gotycką.
ROK 1992
Nowym Dyrektorem zostaje prof. Antoni Jodłowski, doświadczony archeolog i muzealnik, związany z Muzeum od 1964 roku.
ROK 1996
Kończy się trwający od 1976 remont kompleksu Zamku. Turyści mogą zwiedzać całość założeń: trzy główne budynki, fragmenty murów średniowiecznej kuchni żupnej i basztę gotycką z XIV stulecia, a także rezerwat archeologiczny z górniczym szybem z poł. XIII wieku.
ROK 1998
Muzeum aktywnie wspiera osoby o szczególnych potrzebach. Rusza pierwszy plener artystów niepełnosprawnych w ekspozycji Muzeum w Kopalni i Zamku. W późniejszych latach organizowane są zajęcia w szpitalach i domach dziecka, dla osób niedowidzących oraz z niepełnosprawnością intelektualną, prowadzone w oparciu o konkretne działania, z wykorzystaniem rekwizytów i eksponatów.
ROK 2000
Muzeum staje się placówką aktywną w przestrzeni publicznej. Organizowany jest 700. kilometrowy spław soli barką po Wiśle, nawiązujący do czasów staropolskich, czy też wyprawa dawnym szlakiem solnym – konnym wozem z Wieliczki na Orawę. Po południowej Polsce jeździ solny autobus z mobilną wystawą muzealną. Pełną parą rusza nowoczesna oferta warsztatów dla dzieci i młodzieży w Zamku Żupnym i Kopalni.
ROK 2013
Bezcenny dla światowego dziedzictwa Zamek Żupny zostaje wpisany na Listę Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Komisja w uzasadnieniu doceniła ciągłość – 700 lat funkcjonowania zarządu solnego przedsiębiorstwa w jednym miejscu, a także wytwory myśli technologicznej, które powstawały w obrębie kompleksu.
ROK 2014
Udostępnienie nowych komór: jednej z nowoczesną multimedialną kaplicą pw. św. Jana Pawła II, drugą z wystawą poświęconą tradycjom górniczym z prezentacją górniczego umundurowania i broni paradnej. Komory odrestaurowano ze środków unijnych.
ROK 2016
Nowym Dyrektorem zostaje Jan Godłowski, doświadczony menadżer i historyk sztuki. Muzeum szybko wkracza na drogę pełną zmian, wyznaczonych przez śmiałe decyzje.
ROK 2017
Zakup budynku dawnego C.K Sądu powiatowego przy ul. Daniłowicza 12 na potrzeby nowej siedziby administracyjnej Muzeum. Umożliwia to przeniesienie dotychczasowej siedziby i zwolnienie biur znajdujących się w Zamku. Powstaje przestrzeń pod organizację nowoczesnej i dużej ekspozycji. Spełnia się marzenie wielu muzealników o potrzebie udostępnienia całego Zamku na potrzeby zwiedzających.
Zakup bezcennego porcelanowego zestawu przyprawowego z solniczkami - alegoriami 4 pór roku. Inwestycja wyznacza nowy kierunek dla tworzonej od 1975 roku kolekcji, skupiając się teraz na wyjątkowo cennych i unikalnych przedmiotach.
Dyrektor Jan Godłowski uzyskuje nadzór konserwatorski i stanowisko Konserwatora Zabytków Krakowskich Żup Solnych. Daje to możliwość kompleksowej ochrony zabytkowej tkanki kopalń Wieliczki i Bochni. W Muzeum rusza także projekt całościowej inwentaryzacji wyrobisk Kopalni Soli.
ROK 2018
Rusza I Międzynarodowa Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych. To pierwszy od lat wspólny projekt Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Kopalni Soli w Wieliczce i Kopalni Soli w Bochni - miejsc tworzących przez wieki Żupy Krakowskie. Wśród gości znaleźli się światowi eksperci m.in. Suay Aksoy – Prezydent ICOM; Peter Debrine – zarządzający kluczowymi projektami w UNESCO czy Barry Gamble – ekspert światowego dziedzictwa industrialnego.
ROK 2021
Zaczyna się remont przystosowujący Zamek Północny do nowej, dużej wystawy stałej „Solny klejnot w koronie”. Przygotowana koncepcja obejmuje całość założeń Zamku Żupnego. Zamek stanie się miejscem z nowoczesną ekspozycją nastawioną na możliwość poznania dawnych dziejów soli, a także przestrzenią dużych wystaw czasowych. Muzeum wkracza w nową erę.
Dyrektorzy Muzeum
Roman Kędra 1975 - 1990
Antoni Jodłowski 1990 - 2015
Jan Godłowski 2016 -