Kompas górniczy z 1676 roku
Czas powstania: 1676 r., miejsce powstania: Anglia, materiał: metal, szkło, drewno
To najstarszy przyrząd mierniczy w zbiorze techniki Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Poszukiwania soli na los szczęścia
Do końca XVI wieku poszukiwanie soli prowadzili górnicy zwani piecowymi na tzw. los szczęścia. W tym czasie prace pomiarowe w kopalni wykonywano dorywczo, a ich celem była przede wszystkim lokalizacja i pomiary komór.
Pierwsze stanowisko geometry w kopalni w Wieliczce
Dopiero w 1590 r. król Zygmunt III powołał w wielickiej kopalni stanowisko geometry.
W latach 1616–1620 pomiarem kopalni trudnił się słynny krakowski matematyk, profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek. W latach 1631–1638 Marcin German sporządził mapy powierzchni miasta Wieliczki oraz trzech poziomów kopalni wykorzystując pomiary Brożka. Ówcześni geometrzy prawdopodobnie posługiwali się przyrządami, takimi jak: kompas przeziernikowy, kompas wiszący (zawieszony na sznurze), pochyłomierz zawieszany na sznurze oraz sznur mierniczy do pomiaru odległości.
Opis przyrządu:
Kompas wbudowany w prostopadłościenną kostkę drewna, z drewnianą, obrotową pokrywą. Wszystkie krawędzie i narożniki obudowy są lekko zaokrąglone. Na górnej powierzchni obudowy znajdują się litery i cyfry tworzące datę: 14 maja 1673. Okrągła tarcza kompasu ma naniesioną skalę rumbową z liniami i opisem cyfrowym podziału okręgu na 32 części oraz różę wiatrów z szesnastoma kierunkami. Podziałka umożliwia odczyt z dokładnością do 1/4 rumba.
Cienka igła magnetyczna z jednej strony zakończona jest kotwicą, a z drugiej – krzyżem. Kompas przykryty jest okrągłym szkiełkiem. Wymiary - długość: 18 cm, szerokość: 10 cm, wysokość: 2,6 cm.
Zapewne przy pomiarach geodezyjnych w wielickiej kopalni posługiwano się podobnymi kompasami. Na miedziorycie J. E. Nilsona Miasto Wieliczka z 1668 r. widoczny jest zespół narzędzi mierniczych, wśród których jest też kompas. Z kolei na planie J. G. Borlacha przedstawiającym rzut i przekrój wyrobisk kopalni bocheńskiej z 1719 r., jeden z mierniczych dokonujących pomiarów pod ziemią ma kompas przyczepiony do pasa.
To najstarszy przyrząd mierniczy w zbiorze techniki Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Poszukiwania soli na los szczęścia
Do końca XVI wieku poszukiwanie soli prowadzili górnicy zwani piecowymi na tzw. los szczęścia. W tym czasie prace pomiarowe w kopalni wykonywano dorywczo, a ich celem była przede wszystkim lokalizacja i pomiary komór.
Pierwsze stanowisko geometry w kopalni w Wieliczce
Dopiero w 1590 r. król Zygmunt III powołał w wielickiej kopalni stanowisko geometry.
W latach 1616–1620 pomiarem kopalni trudnił się słynny krakowski matematyk, profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek. W latach 1631–1638 Marcin German sporządził mapy powierzchni miasta Wieliczki oraz trzech poziomów kopalni wykorzystując pomiary Brożka. Ówcześni geometrzy prawdopodobnie posługiwali się przyrządami, takimi jak: kompas przeziernikowy, kompas wiszący (zawieszony na sznurze), pochyłomierz zawieszany na sznurze oraz sznur mierniczy do pomiaru odległości.
Opis przyrządu:
Kompas wbudowany w prostopadłościenną kostkę drewna, z drewnianą, obrotową pokrywą. Wszystkie krawędzie i narożniki obudowy są lekko zaokrąglone. Na górnej powierzchni obudowy znajdują się litery i cyfry tworzące datę: 14 maja 1673. Okrągła tarcza kompasu ma naniesioną skalę rumbową z liniami i opisem cyfrowym podziału okręgu na 32 części oraz różę wiatrów z szesnastoma kierunkami. Podziałka umożliwia odczyt z dokładnością do 1/4 rumba.
Cienka igła magnetyczna z jednej strony zakończona jest kotwicą, a z drugiej – krzyżem. Kompas przykryty jest okrągłym szkiełkiem. Wymiary - długość: 18 cm, szerokość: 10 cm, wysokość: 2,6 cm.
Zapewne przy pomiarach geodezyjnych w wielickiej kopalni posługiwano się podobnymi kompasami. Na miedziorycie J. E. Nilsona Miasto Wieliczka z 1668 r. widoczny jest zespół narzędzi mierniczych, wśród których jest też kompas. Z kolei na planie J. G. Borlacha przedstawiającym rzut i przekrój wyrobisk kopalni bocheńskiej z 1719 r., jeden z mierniczych dokonujących pomiarów pod ziemią ma kompas przyczepiony do pasa.
Kompas
