W Poniedziałek Wielkanocny Zamek Żupny jest czynny od 9.00 do 15.00 ostatnie wejście 14.30

Tajemnice wielickiego Pomnika Odrodzenia Polski

Tajemnice wielickiego Pomnika Odrodzenia Polski
W Wieliczce w 2015 roku, uroczyście odsłonięto Pomnik Odrodzenia Polski – wielicki symbol wolnej Polski. Pomnik kryje w sobie wiele tajemnic. Niektóre z nich, dzięki materiałom fotograficznym, konsekwentnie gromadzonym przez Muzeum, udało się wyjaśnić. Pomnik bowiem jest „zlepkiem” dwóch, istniejących w okresie międzywojennym w Wieliczce pomników – Wolnej Polski oraz Poległych Wieliczan.
Pierwszy z nich powstał prawdopodobnie w ostatnich dwóch miesiącach 1918 r. i usytuowany została na Placu Sobieskiego. Ale zanim przejdziemy do szczegółów dotyczących historii tego zabytku przytoczmy kilka faktów z dziejów Wieliczki doby odrodzenia.

7 października 1918 r. Rada Regencyjna – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego – proklamowała niepodległość Polski. Już 8 października Rada miasta Wieliczki zebrała się na uroczystym posiedzeniu, na którym dano wyraz radości i uznania z powodu wiekopomnego czynu „Rady Regencyjnej”. 20 października prasa krakowska nawoływała do rozpoczęcia procesu „odniemczania” wielickiej żupy solnej. Po odzyskaniu niepodległości zmieniono niemieckie nazwy wyrobisk i budynków salinarnych. Wprowadzono wówczas nowe, rdzennie polskie lub przywrócono dawne, historyczne nazewnictwo.

Przykładowo 15 grudnia 1918 r. oficjalnie nadano dawnej Grocie Rudolfa i Stefani nową nazwę Groty Piłsudskiego. Na marginesie dodajmy, że przez cały okres trwania I wojny światowej kopalnia wielicka była zamknięta dla zwiedzających. Dopiero 10 maja 1919 r. oficjalnie przywrócono zjazdy do kopalni dla szerokiej publiczności. Wieliczkę opanowały prawdziwie wzniosłe uczucia patriotyczne. Nic więc dziwnego, że 4 listopada 1918 r. w Wieliczce, w dniu uroczystego święta wolnej i niepodległej Polski, przed Magistratem umieszczono węgiel kamienny w miejscu przyszłego pomnika Wolnej Polski.

Kiedy dokładnie stanął pomnik w tym miejscu? Zachowane źródła nie dają dziś jednoznacznej odpowiedzi. Niemniej jednak można przypuszczać, że stanął on na Placu Sobieskiego do końca 1918 r. Co istotniejsze, zachowane źródła ikonograficzne pozwalają potwierdzić, że był to pomnik, który od lat 20. XX w. zdobił skwer Parku A. Mickiewicza. Przygotowana w pośpiechu bryła pomnika nie cieszyła mieszkańców Wieliczki. Staraniem i na koszt Towarzystwa Upiększania Miasta 7 listopada 1926 r. został odsłonięty na Placu Sobieskiego nowy pomnik ku czci Poległych Wieliczan w latach 1914-20. Memoriał wykonany wg projektu prof. Stefana Chmiela przypomniał skałę wzniesioną na głębokim cokole, a na niej ustawiony był orzeł z rozpostartymi skrzydłami.

Ptak – symbol Polski trzymał w łapach podarty łańcuch. Na froncie cokołu, na tablicy z brązu pod słowami „Pamięci poległych Wieliczan 1914-20” umieszczono płaskorzeźbę zabitego wśród zasieków żołnierza. Na bocznych tablicach widniało 76 nazwisk poległych w walkach Wieliczan.Niedzielne święto odsłonięcia pomnika rozpoczęło się nabożeństwem w kościele parafialnym pw. Św. Klemensa. Po uroczystościach religijnych władze miasta wraz z przybyłym na tę uroczystość dowódcą Okręgu Korpusu Kraków, gen. Stanisławem Wróblewskim udały się pod pomnik. W obchodach wzięła udział kompania honorowa, kompania strzelców i sokołów, reprezentacja straży ogniowej, delegacja cechów miejskich, przedstawiciele szkół wielickich oraz licznie przybyli mieszkańcy miasta.

Po odegraniu przez orkiestrę salinarną marsza i odśpiewaniu przez tutejszy chór „Lutnia” pieśni Stanisława Lachmana „Sztandar”, dr Gwidon Friedberg, zastępca burmistrza oddał hołd poległym i odczytał nazwiska 76 poległych Wieliczan. Następnie głos zabrali m.in. burmistrz Franciszek Aywas oraz gen. S. Wróblewski, który na końcu zaapelował do całego społeczeństwa, „aby nie tylko pamiętało o swoich bohaterach, ale i o tem, że Polska jest redutą na której stać trzeba zawsze z bronią u nogi”. I tak oto miejsce pomnika Wolnej Polski zajął nowy postument – pomnik Poległych Wieliczan.Co stało się z statuą Wolnej Polski? Przeniesiona została, prawdopodobnie w roku budowy nowego pomnika, a więc w 1926 r., do Parku A. Mickiewicza. Co potwierdza jedna z fotografii W. Gargula.

Natomiast stojący od 1926 r. na Placu Sobieskiego symbol pamięci prawdopodobnie został rozebrany w czasie zakładania plant wielickich, względnie został zniszczony przez okupanta hitlerowskiego. Według relacji mieszkańców pierwszy z monumentów – pomnik Wolnej Polski, zakopany w parku, przetrwał trudny czas okupacji. Odkopane w październiku 1945 r. jego pozostałości, ustawiono w parku A. Mickiewicza. W 1998 r. postument upamiętniający odrodzenie Polski został przeniesiony przed Magistrat, w miejsce pomnika wzniesionego w 1945 r. ku chwale żołnierzy Armii Czerwonej (rozebrany decyzją Rady Miasta w 1991 r.). W maju 2015 r. oryginalny postument nadbudowano, dodając mu kopię fragmentu pomnika Poległych Wieliczan. Tak oto Wieliczka wpisuje się dziś, w poczet miast z pietyzmem honorujących patriotyczną przeszłość narodu polskiego.



Oprac. dr Barbara Konwerska 
X
pliki cookies

Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na ich używanie. Istnieje możliwość wyłączenia cookies za pomocą ustawień przeglądarki.