Nieznana panorama Wieliczki z 1863 roku

Porównanie z rycinami i mapą Wieliczki z połowy XIX wieku prowadzi do wniosku, że rysunek przedstawia zachodnią część tzw. Dolnego Rynku z niezachowaną zabudową od północy. Pośrodku placu, na pierwszym planie, widoczna jest kwadratowa konstrukcja, najpewniej tożsama z ozdobną studnią, która była przy dawnym szybie Wodna Góra i jest znana z późniejszych fotografii.  
Szkic, podpisany „Wieliczka (1)863”, został wykonany ołówkiem i uzupełniony akwarelą. Najdokładniej przedstawia rząd zabudowy mieszkalnej, nieistniejącej już od końca XIX wieku. To budynki położone na prawo od wylotu obecnej ul. Moniuszki, wzdłuż ul. Powstania Warszawskiego w kierunku wschodnim (tj. obecnej ul. Słowackiego). Od lewej strony widoczne są trzy domy drewniane z wysokimi dachami. Jeden z nich posiada kryte podcienia na słupach. Na prawo od niego, w niewielkim odstępie i nieco wysunięty w stronę placu, znajduje się okazalszy, piętrowy dom murowany. Po prawej stronie przylegają do niego skromne zabudowania drewniane, zapewne gospodarcze, które ogrodzono płotem sztachetowym. Rysunek dowodzi, że w 1863 r. dominowała w tym miejscu typowa zabudowa miasteczkowa, niewiele różniąca się od wiejskiej. Warto zauważyć, że w tym rejonie ostatni drewniany dom o takim charakterze został rozebrany dopiero z początkiem lat siedemdziesiątych XX wieku. Ustąpił miejsca gmachowi Spółdzielczego Domu Handlowego „Kinga”, który obecnie dominuje w wizerunku placu.

Wracając do zabytkowego rysunku, można zauważyć, że od frontu domów naszkicowano schematycznie drogę. To fragment traktu handlowego do Lwowa i Wiednia, czyli współczesna ulica Powstania Warszawskiego. Ciekawa jest, zaznaczona po lewej, droga poprzeczna, czyli obecnie „ślepa” uliczka Moniuszki. Zanim powstał w centrum Wieliczki przecinający ją tor kolejowy, łączyła Dolny Rynek z zakładem wodolecznictwa solankowego, powstałym z inicjatywy dra F. Boczkowskiego. Z drogi tej mogli korzystać kuracjusze, zmierzający na przykład do teatru miejskiego, który był urządzony w kompleksie pokościelnym św. Ducha (w miejscu obecnego Magistratu).
Zakład Kąpielowy mieścił się w budynku, wyróżnionym na rysunku szpalerem wysmukłych drzew. Zabudowania zakładu, który podupadł po zamieszkach rabacji w 1846 r., przeznaczono później na szkołę (dziś Szkoła Podstawowa nr 2).

Widok prezentuje także dalszą zabudowę, rozmieszczoną nieregularnie wśród zieleni na stoku wznoszącego się zbocza, którego grzbiet zaznacza linia odległych drzew. Autor rysunku mógł taką panoramę zaobserwować z górnego okna, najpewniej w skrzydle północnym Zamku Żupnego, które wówczas służyło za mieszkanie i biuro naczelnika saliny. (Ewentualnie mógł szkicować z pokoju, który znajdował się na pięterku nadszybia Wodna Góra, istniejącego do 1866 r.) Opisywany fragment placu zobaczymy (lecz z innej strony, od wschodu) na pocztówce z ok.1905 r., gdzie niedawno zasadzone drzewa jeszcze nie zasłaniają widoku.





oprac. K. Ochniak-Dudek