dziś otwarte: 9.00-17.00
dziś otwarte : 9.00-17.00
W roku 2021 rozpoczął się remont Zamku Żupnego. Prace prowadzone były w wielu miejscach, zarówno na terenie dziedzińców, jak i wewnątrz Zamku Północnego – Domu Żupnego. Od początku pracom budowlanym towarzyszył nadzór archeologiczny, który bardzo szybko zmienił się w długotrwałe badania wykopaliskowe. Najszerszy zakres prac prowadzony był na terenie dziedzińca północnego, gdzie prowadzono szeroko zakrojone prace ziemne związane z budową podziemnego pomieszczenia łączącego zamki północny i środkowy.
Podczas badań na dziedzińcu północnym natrafiono na wiele ciekawych odkryć archeologicznych, a nawarstwienia kulturowe sięgały głębokości blisko sześciu metrów od poziomu współczesnego bruku. Do najciekawszych odkryć dokonanych w tym rejonie zaliczyć należy ujawnienie biegnącego wzdłuż północnej ściany Zamku Środkowego fragment kamiennego muru, spojonego wapienno-piaskową zaprawą. Mur ten, w górnej partii był częściowo uszkodzony, jednak jego pozostała konstrukcja była dobrze zachowana. W części zachodniej mur zakręcał pod kątem 90 stopni, przylegając do ściany Zamku Środkowego. Badania prowadzone w przestrzeni pomiędzy licem wewnętrznym muru i ścianą północną Zamku Środkowego ujawniły zamurowany portal wejściowy, prowadzący do zamkowych piwnic, oraz relikty prawdopodobnie wykładanej drewnem rampy łączącej dziedziniec i piwnice. Badania architektoniczne ujawniły ponadto, że na powierzchni muru zachowany jest fragment wspornika, mogący świadczący o tym, że całość założenia była pierwotnie przesklepiona. Ekspertyza autorstwa badacza architektury dr. Marka Łukacza pozwala przyjąć datowanie założenia na wiek XVII. Potwierdzają to wyniki badań archeologicznych - w niewielkiej odległości od portalu na poziomie powyżej progu przejścia odkryto srebrną monetę – Szeląg Ryski Gustawa Adolfa z lat 1620-1634.
Prace prowadzone w pozostałych częściach dziedzińca wykonywane były etapami i przyniosły również szereg interesujących odkryć. Ze względu na charakter obiektu, i jego liczne rozbudowy i transformacje, cześć odkrytych nawarstwień miała niejednorodny, przemieszany charakter. Wiązało się to prawdopodobnie zarówno z kolejnymi akcjami budowlanymi na zamku, jak i być może z drążeniem na terenie wokół obiektu studni i poszukiwawczych szybów górniczych. Natomiast na większych głębokościach natrafiono na warstwy ziemi zawierające zabytki pozwalające łączyć je z okresami od średniowiecza poprzez epokę żelaza po okres neolitu. Pośród znalezisk przewarzają fragmenty naczyń glinianych, które dobrze powiązać można z kolejnymi okresami pradziejów. Do najciekawszych odkryć zaliczyć należy jednak nieliczne monety, fragmenty skóry oraz elementy drewniane w tym słupy i belki konstrukcyjne, które dają możliwość przeprowadzenia analiz zarówno dendrochronologicznych jak i datowań metodą izotopu węgla C14.
W trakcie prac związanych z wymianą kanalizacji na terenie dziedzińca południowego natrafiono na znany z wcześniejszych badań prowadzonych na Zamku Żupnym w 1976 roku przez A. Jodłowskiego i K. Regułę, drewniany szyb górniczy. Po usunięciu drewnianych zabezpieczeń, okazało się, że obiekt jest w dobrej kondycji, zweryfikowano więc jego stan i ponownie zabezpieczono przed zniszczeniem. Przy okazji, z belek z szybu pobrano próby do badań dendrochronologicznych. Ekspertyzy przeprowadzone zostały przez profesora Marka Krąpca, a uzyskane daty oscylowały między ostatnią ćwiercią XIII wieku a latami 30’ XIV wieku, co potwierdziło wstępne datowania z prowadzonych wcześniejszych badań.
Bardzo ciekawych wiadomości dostarczyły również badania prowadzone w jednym z pomieszczeń Zamku Północnego. W Sali dotychczasowego archiwum została usunięta podłoga oraz znajdująca się pod nią infrastruktura techniczna. Celem prac było pogłębienie pomieszczenia i wykonanie pod nim piwnicy, która docelowo utworzy amfiladę z istniejącymi pomieszczeniami podziemnej kondygnacji Zamku Północnego. W czasie prac usunięto nawarstwienia gruzowe, pod którymi na głębokości około 160 cm poniżej poziomu użytkowego wcześniejszego pomieszczenia, natrafiono na występowanie pierwszych nawarstwień archeologicznych. Kontynuowano eksplorację do poziomu inwestycyjnego, który ze względu na zastane warunki sięgnął blisko 350 cm poniżej poziomu na którym rozpoczęto prace. Najciekawszym znaleziskiem, będącym jednocześnie dowodem na częściowe przemieszanie badanych nawarstwień, była brązowa siekierka związaną z kulturą łużycką z okresu epoki brązu, na którą natrafiono w ilastej, poza tym całkowicie pozbawionej zabytków warstwie, interpretowanej jako redeponowany grunt rodzimy. Świadczy to o tym, że badane nawarstwienia były w tym miejscu były sztucznie utworzone, prawdopodobnie w trakcie budowy nieuchwytnego dziś na terenie zamku wału obronnego. Dalsze prace potwierdziły tą teorię. Założenie to otaczało być może pierwsze założenie obronne w postaci wczesnośredniowiecznego drewnianego gródka, lub późniejszej kamiennej wieży obronnej (najstarszej części Zamku Żupnego). Na północ od wału wystąpiła fosa, której nawarstwienia schodziły poniżej północnej ściany Zamku Północnego. Niestety, nie udało się sprawdzić głębokości dna fosy metodami archeologicznymi. W tym celu wykonano szereg odwiertów geologicznych, które wykazały, iż może się ono znajdować się na głębokości około 160 cm pod stopą fundamentową północnej ściany zamku. Nie można również wykluczyć, system umocnień sięgał głębiej i kontynuował się dalej na północ, zajmując część obecnych Plant.
Wykopaliska i nadzór archeologiczny na terenie Zamku Żupnego są nadal prowadzone. Ze względu na stopień zaawansowania prac budowlanych, maja obecnie znacznie bardziej ograniczony charakter. Wciąż jednak przynoszą nowe odkrycia i dostarczają kolejnych materiałów zabytkowych, świadczących o skomplikowanej przeszłości i unikalnym charakterze Zamku Żupnego.
oprac. Szymon Pawlikowski
Prace prowadzone w pozostałych częściach dziedzińca wykonywane były etapami i przyniosły również szereg interesujących odkryć. Ze względu na charakter obiektu, i jego liczne rozbudowy i transformacje, cześć odkrytych nawarstwień miała niejednorodny, przemieszany charakter. Wiązało się to prawdopodobnie zarówno z kolejnymi akcjami budowlanymi na zamku, jak i być może z drążeniem na terenie wokół obiektu studni i poszukiwawczych szybów górniczych. Natomiast na większych głębokościach natrafiono na warstwy ziemi zawierające zabytki pozwalające łączyć je z okresami od średniowiecza poprzez epokę żelaza po okres neolitu. Pośród znalezisk przewarzają fragmenty naczyń glinianych, które dobrze powiązać można z kolejnymi okresami pradziejów. Do najciekawszych odkryć zaliczyć należy jednak nieliczne monety, fragmenty skóry oraz elementy drewniane w tym słupy i belki konstrukcyjne, które dają możliwość przeprowadzenia analiz zarówno dendrochronologicznych jak i datowań metodą izotopu węgla C14.
W trakcie prac związanych z wymianą kanalizacji na terenie dziedzińca południowego natrafiono na znany z wcześniejszych badań prowadzonych na Zamku Żupnym w 1976 roku przez A. Jodłowskiego i K. Regułę, drewniany szyb górniczy. Po usunięciu drewnianych zabezpieczeń, okazało się, że obiekt jest w dobrej kondycji, zweryfikowano więc jego stan i ponownie zabezpieczono przed zniszczeniem. Przy okazji, z belek z szybu pobrano próby do badań dendrochronologicznych. Ekspertyzy przeprowadzone zostały przez profesora Marka Krąpca, a uzyskane daty oscylowały między ostatnią ćwiercią XIII wieku a latami 30’ XIV wieku, co potwierdziło wstępne datowania z prowadzonych wcześniejszych badań.
Bardzo ciekawych wiadomości dostarczyły również badania prowadzone w jednym z pomieszczeń Zamku Północnego. W Sali dotychczasowego archiwum została usunięta podłoga oraz znajdująca się pod nią infrastruktura techniczna. Celem prac było pogłębienie pomieszczenia i wykonanie pod nim piwnicy, która docelowo utworzy amfiladę z istniejącymi pomieszczeniami podziemnej kondygnacji Zamku Północnego. W czasie prac usunięto nawarstwienia gruzowe, pod którymi na głębokości około 160 cm poniżej poziomu użytkowego wcześniejszego pomieszczenia, natrafiono na występowanie pierwszych nawarstwień archeologicznych. Kontynuowano eksplorację do poziomu inwestycyjnego, który ze względu na zastane warunki sięgnął blisko 350 cm poniżej poziomu na którym rozpoczęto prace. Najciekawszym znaleziskiem, będącym jednocześnie dowodem na częściowe przemieszanie badanych nawarstwień, była brązowa siekierka związaną z kulturą łużycką z okresu epoki brązu, na którą natrafiono w ilastej, poza tym całkowicie pozbawionej zabytków warstwie, interpretowanej jako redeponowany grunt rodzimy. Świadczy to o tym, że badane nawarstwienia były w tym miejscu były sztucznie utworzone, prawdopodobnie w trakcie budowy nieuchwytnego dziś na terenie zamku wału obronnego. Dalsze prace potwierdziły tą teorię. Założenie to otaczało być może pierwsze założenie obronne w postaci wczesnośredniowiecznego drewnianego gródka, lub późniejszej kamiennej wieży obronnej (najstarszej części Zamku Żupnego). Na północ od wału wystąpiła fosa, której nawarstwienia schodziły poniżej północnej ściany Zamku Północnego. Niestety, nie udało się sprawdzić głębokości dna fosy metodami archeologicznymi. W tym celu wykonano szereg odwiertów geologicznych, które wykazały, iż może się ono znajdować się na głębokości około 160 cm pod stopą fundamentową północnej ściany zamku. Nie można również wykluczyć, system umocnień sięgał głębiej i kontynuował się dalej na północ, zajmując część obecnych Plant.
Wykopaliska i nadzór archeologiczny na terenie Zamku Żupnego są nadal prowadzone. Ze względu na stopień zaawansowania prac budowlanych, maja obecnie znacznie bardziej ograniczony charakter. Wciąż jednak przynoszą nowe odkrycia i dostarczają kolejnych materiałów zabytkowych, świadczących o skomplikowanej przeszłości i unikalnym charakterze Zamku Żupnego.
oprac. Szymon Pawlikowski
