70 lat Muzeum

Jego twórcą Muzeum jest Alfons Długosz, pedagog, wizjoner, społecznik, fotografik i artysta. Był pasjonatem, który ocalił liczne górnicze zabytki. W roku 1951 zorganizował pierwszą wystawę prezentującą uratowane w kopalni narzędzia i maszyny górnicze. W ich poszukiwaniu przemierzał wraz z górnikiem Franciszkiem Krzeczkowskim dziesiątki kilometrów od dawna nieużywanych i niebezpiecznych wyrobisk. Dzięki jego zaangażowaniu i wysiłkowi powstała unikatowa w skali świata kolekcja dawnych maszyn wyciągowych, które używano w kopalni zanim pojawiły się maszyny parowe. Z czasem zbiory rozrosły się tak bardzo, że Alfons Długosz postanowił zorganizować Muzeum. Zyskał przychylność Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz kopalni, która przeznaczyła na ten cel zespół komór Russegger i Maria Teresa na głębokości 135 m, a Ministerstwo wsparło projekt środkami finansowymi. W roku 1956  Muzeum stało się oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu, a już od 1961 działało już jako samodzielna instytucja podlegająca Ministerstwu Kultury i Sztuki. Alfons Długosz został pierwszym dyrektorem Muzeum i funkcję tę pełnił do 1975 roku.

W swej wizji muzeum wybiegł w przyszłość o całe dziesięciolecia, zapewniając instytucji nowoczesną ekspozycję, przygotowaną z myślą o odbiorcy, z podziemnym kinem, punktem pocztowym i kawiarnią. W sali kinowej, oprócz projekcji filmów, odbywały się konferencje  np. PAN-u, tu także miało miejsce uroczyste otwarcie Muzeum. Aby ułatwić zwiedzającym zrozumienie skomplikowanych czasem zagadnień technicznych, namalował wizerunki wielu maszyn i urządzeń, zapewniając oryginalne komentarze do ekspozycji. Obrazy tworzą ujednolicony cykl prac malarskich i są do dziś prezentowane na wystawie.

Oficjalne otwarcie ekspozycji Muzeum w Kopalni Soli miało miejsce 30 września 1966 roku i było włączone w uroczyste obchody Jubileuszu 1000-lecia Państwa Polskiego. 

Zgromadzone zbiory i dokumentacja oraz badania prowadzone przez Muzeum posłużyły do wpisania Kopalni Soli w Wieliczce na pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1978 roku.

Muzeum obejmowało ekspozycję w Kopalni Soli. Kolejni dyrektorzy: Roman Kędra (1975-1992) i Antoni Jodłowski (1992-2015) skupili się na remoncie Zamku Żupnego, dawnej siedziby zarządu solnego przedsiębiorstwa. Dostępny od 1985 roku Zamek Środkowy (historyczna nazwa Dom Pośród Żupy) został przeznaczony na wystawy i magazyny zbiorów. Natomiast Zamek Północny, po zakończonym remoncie w 1992 roku mieścił  siedzibę administracyjną Muzeum, pracownie naukowe, bibliotekę i archiwum. Remont w budynku południowym ukończono w 1996 roku i urządzono w nim pracownie: archeologiczną, plastyczną, konserwacji papieru, salę wystawienniczo-edukacyjną, magazyny oraz restaurację.

Od 70 lat w Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka prowadzona jest działalność naukowo-badawcza, wystawiennicza, edukacyjna i wydawnicza. W ostatnim okresie dużą wagę przykłada się do współpracy międzynarodowej - pracownicy instytucji uczestniczą w licznych  projektach i konferencjach zagranicznych. Muzeum organizuje także cykliczną Międzynarodową Konferencję Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych. Wszystkie te działania służą promocji historii solnictwa w Polsce i na świecie.

W 2013 roku Zamek Żupny został wpisany na Listę UNESCO - wpis Kopalni Soli w Wieliczce na tej liście został rozszerzony o Zamek Żupny i Kopalnię Soli w Bochni i brzmi obecnie: Królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni.

Początek XXI wieku to czas zmian aranżacji wystaw w Muzeum w Kopalni Soli. Ważnym wydarzeniem w 2013 roku było włączenie do ekspozycji Muzeum dwóch komór Aleksandrowice, po zabezpieczeniu i remoncie przeprowadzonym dzięki środkom unijnym. W roku 2017 dyrektor Jan Godłowski (funkcję pełni od 2016 roku) podjął decyzję o rozszerzeniu przestrzeni ekspozycyjnej Zamku. W tym celu zakupiono budynek przy ulicy Daniłowicza 12 i przeniesiono tam administrację, pracownie naukowe, bibliotekę i archiwum.

Zwolnione sale w Zamku Północnym będą remontowane, po jego zakończeniu zostanie w nim zorganizowana ekspozycja stała Solny klejnot w koronie, będzie też miejsce dla dużych wystaw czasowych.